PEG'li Hasta Bakımında Dikkat Edilmesi Gerekenler

Evde sağlık hizmetlerinin yaygınlaşmasıyla birlikte uzun süreli beslenme desteği gereken hastaların bakımı klinik sınırların ötesine geçmiştir. Bu bağlamda Perkütan Endoskopik Gastrostomi (PEG), ağız yoluyla yeterli beslenemeyen bireyler için tercih edilen kalıcı bir enteral beslenme yöntemidir. PEG yalnızca teknik bir uygulama değil; tıbbi değerlendirme, multidisipliner planlama ve evde profesyonel takip gerektiren bütüncül bir süreçtir. Özellikle stoma yönetimi, komplikasyon önleme ve beslenme takibi gibi adımların uzman desteği olmadan sürdürülebilirliği zordur. 

Bu yazıda, PEG’in tanımı ve endikasyonlarından başlayarak takılma prosedürü, değişim süreçleri, evde uygulanabilirlik koşulları ve ilgili sağlık branşlarının rolü bilimsel bir perspektifle ele alınacaktır. 

PEG Nedir? Tıp Literatüründe Ne Demek? Tıp Açısından İnceleme

Tıp literatüründe PEG (Perkütan Endoskopik Gastrostomi), endoskopik yöntemle karın duvarından mideye uzanan bir beslenme tüpünün yerleştirilmesini ifade eder. Bu uygulama, oral (ağız yoluyla) beslenmenin kalıcı veya uzun süreli olarak mümkün olmadığı durumlarda tercih edilir. 

Hangi Hastalarda PEG Gerekebilir?

PEG, yutma refleksini kaybetmiş veya üst gastrointestinal sistemde mekanik obstrüksiyonu (yemek borusunda tümör, daralma ya da fiziksel tıkanıklık) olan hastalarda uygulanır. Özellikle şu hasta gruplarında gereklidir: 

• Serebrovasküler hastalık (inme) sonrası disfaji (yutma güçlüğü) gelişen bireyler 

• İleri evre nörolojik hastalıklar (ALS, Parkinson, demans) 

• Baş-boyun kanserlerine bağlı yutma bozukluğu 

• Bilinci kapalı uzun dönem yoğun bakım hastaları 

• Kafa travması veya serebral palsi gibi gelişimsel durumlar 

• Yetersiz ağırlık alımı olan bazı pediatrik veya onkolojik hastalar

PEG'in gerekli olup olmadığına, hastanın genel durumu, prognozu ve gastrointestinal sistem bütünlüğü değerlendirilerek karar verilir.

PEG Nasıl Takılır?

Perkütan Endoskopik Gastrostomi (PEG), her ne kadar teknik bir uygulama gibi görünse de PEG yerleştirilmesi öncesi hasta değerlendirmesi, işlem ortamı, uzman seçimi ve uygulama protokolü açısından dikkatli planlama gerektirir. 

PEG Takılmadan Önce Hasta Nasıl Değerlendirilir?

PEG takılmadan önce hastanın genel klinik durumu ayrıntılı şekilde değerlendirilmelidir. Karar yalnızca yutma güçlüğüne değil aynı zamanda sindirim sisteminin çalışır durumda olup olmadığına dayanmalıdır. Malnütrisyon riski, bilinci açık/kapalı olması, kanama riski, enfeksiyon durumu, mevcut ilaç kullanımı ve eşlik eden hastalıklar göz önünde bulundurulur. 

Ayrıca hastanın prognozu da önemlidir. Örneğin terminal dönemdeki bir hastada PEG kararı etik, fonksiyonel ve palyatif bakım hedefleriyle birlikte ele alınmalıdır. Bu nedenle karar süreci çoğu zaman gastroenteroloji, beslenme-diyetetik, palyatif bakım ve sorumlu hekim ekipleriyle multidisipliner yürütülür. 

PEG Takılması Hangi Ortamda ve Kim Tarafından Yapılır?

PEG takılması işlemi, genellikle hastane ortamında, tercihen endoskopi ünitesinde gerçekleştirilir. İşlem sırasında hastanın bilinci açık olabilir ancak çoğunlukla hafif sedasyon ve lokal anestezi uygulanır. İşlem steril koşullarda yapılmalı; vital bulguların izlenmesi sağlanmalıdır. 

Türkiye’de PEG uygulamaları gastroenteroloji uzmanları ya da bazı durumlarda genel cerrahlar tarafından gerçekleştirilir. Ekipte aynı zamanda anestezi uzmanı (sedasyon için), hemşire (malzeme ve destek) ve endoskopi teknisyeni yer alır. Evde PEG takımı yapılamaz; bu işlem yalnızca sağlık kurumu içinde, uzman ekip gözetiminde uygulanmalıdır. 

PEG Nasıl Takılır? — Teknik Aşamalar

PEG yerleştirme işlemi sırasında önce endoskopiyle mideye girilir. Mide, karın ön duvarına yaklaştırılarak transilluminasyon ve parmakla palpasyonla uygun yer belirlenir. Lokal anesteziyle küçük bir kesi yapılır ve mideye kılavuz tel gönderilir. Daha sonra PEG tüpü bu tel aracılığıyla ağızdan mideye, oradan da karın duvarına çekilerek yerleştirilir. 

İşlem süresi genellikle 20–30 dakika sürer. İşlem sonunda tüp, içeride mantar ya da balonla; dışarıdan ise sabitleyici disk ile yerinde tutulur. İlk 24–48 saat boyunca pansuman ve vital izlem yapılır. Beslenmeye başlanmadan önce mide içeriği ve sızıntı riski değerlendirilmelidir. 

PEG İşlemi

Neden Uzman Gerekir?

PEG işlemi, göründüğünden çok daha hassas bir uygulamadır. Hem ilk yerleştirme hem de sonrasında yapılacak her müdahale, doğrudan mideyle bağlantılı bir sistem üzerinde çalışıldığı için uzmanlık ve dikkat gerektirir. Uygulamanın doğru ellerde yapılması, hastanın güvenliğini doğrudan etkiler. 

Takım ve Değişim Sürecinde Komplikasyon Riskleri

PEG takımı ve değişimi sırasında karşılaşılabilecek komplikasyonlar arasında; mide delinmesi, iç kanama, cilt altı enfeksiyonları, stoma yerinden sızıntı, aspirasyon pnömonisi ve tüp dislokasyonu yer alır. Özellikle ilk 1–2 hafta içinde gelişen sorunlar, acil müdahale gerektirebilir. 

PEG değişimi ise daha az invaziv olsa da tüp uygun çapta değilse ya da stoma yeterince olgunlaşmamışsa işlem zorlaşır ve yeni komplikasyonların önünü açabilir. Bu nedenle hem takım hem de değişim süreçleri, yalnızca deneyimli sağlık profesyonelleri tarafından yapılmalıdır. 

Sterilite, Stoma Yönetimi ve Klinik İzlem

Stomanın (karın duvarı ile mide arasındaki açıklığın) hijyenik ve sağlıklı tutulması PEG’in uzun süre sorunsuz kullanılabilmesi için kritik öneme sahiptir. Uygulama sırasında sterilite kurallarına uyulmazsa enfeksiyon gelişme riski artar. Ciltte kızarıklık, şişlik, kötü kokulu akıntı gibi belirtiler dikkate alınmalıdır. 

Ayrıca tüpün çevresindeki deride tahriş, hipergranülasyon dokusu oluşumu veya tüpün kayması gibi sorunlar ancak düzenli klinik izlem ile erkenden fark edilebilir. Bu da uzman gözetiminin neden yalnızca “öneri” değil, “zorunluluk” olduğunu ortaya koyar. 

Eğitimli Profesyonel ile Güvenli Müdahale

PEG uygulamaları sırasında yapılacak en küçük hata bile ciddi sonuçlara yol açabileceği için sürecin yönetimi eğitimli bir profesyonel tarafından yapılmalıdır. Hem hekimler hem de hemşireler, PEG’in endikasyonundan pansumanına kadar her adımı bilinçli olarak planlamalıdır. 

Evde sağlık hizmeti sunan hemşirelerin PEG değişimi konusunda özel eğitim almış olması gerekir. Aynı şekilde, işlem sırasında hasta ve yakınının doğru bilgilendirilmesi ve komplikasyonlara karşı eğitilmesi de uzmanlık alanına girer. Bu sayede hem işlem güvenliği sağlanır hem de uzun dönem bakım yükü hafifler. 

PEG Değişimi Nasıl Yapılır?

PEG uygulamasında sadece ilk yerleştirme değil, zamanla yapılması gereken değişim işlemleri de hasta güvenliği açısından büyük önem taşır. Tüpün bozulması, işlevini yitirmesi veya enfeksiyon riski oluşturması durumunda değişim gündeme gelir. Bu müdahaleler, genellikle daha kısa ve düşük riskli olsa da yine uzman kontrolünde planlanmalıdır.

Ne Zaman Değişim Gerekir? 

PEG tüpü genellikle uzun süre kullanılabilir, ancak bazı durumlarda değişim gerekebilir. En sık karşılaşılan nedenler arasında tüpün tıkanması, materyal yorgunluğu, dış kısımda deformasyon, stoma çevresinde akıntı veya kötü koku yer alır. Ayrıca balonlu tüplerde balonun söndüğü veya kaçırdığı durumlarda da değişim gerekir. 

Planlı değişimler genellikle 6 ila 12 ay arasında yapılırken, beklenmedik bir sorun oluştuğunda zaman kaybetmeden müdahale edilmelidir. Özellikle stomanın henüz kapanmamış olduğu ilk 4–6 hafta içinde tüp çıkarsa, stoma saatler içinde kapanabilir ve yeniden yerleştirme daha zor hale gelir. 

PEG Değişimi Evde Yapılır mı? 

Hasta yakınlarının en sık yönelttiği sorulardan biri “PEG değişimi evde yapılır mı?” sorusudur. Cevap, hastanın durumu ve işlemin zamanlamasına bağlıdır. Eğer stoma hattı olgunlaşmışsa, hasta stabil durumdaysa ve herhangi bir enfeksiyon ya da komplikasyon belirtisi yoksa, değişim işlemi evde gerçekleştirilebilir. 

Ancak bu müdahale sadece eğitimli sağlık profesyonelleri — genellikle evde bakım hemşiresi veya doktor — tarafından yapılmalıdır. Gerekli sterilite koşullarının sağlanması, tüp çapı ve uzunluğunun doğru seçilmesi, yeni tüpün doğru şekilde sabitlenmesi gibi aşamalar dikkatle yürütülmelidir. Eğer hasta ağrı, ateş, sızıntı ya da dirençli tıkanma belirtileri gösteriyorsa, işlem evde değil, mutlaka sağlık kuruluşunda yapılmalıdır. 

PEG Değişimi ve İlaç Uygulamaları - Nelere Dikkat Edilmeli?  PEG İlaç Açısından Kullanılır mı? 

PEG hattı sadece beslenme için değil, aynı zamanda bazı ilaçların verilmesi için de kullanılır. Ancak her ilacın bu yolla verilmesi uygun değildir. Sadece sıvı formdaki veya tamamen ezilip çözünmeye uygun olan ilaçlar verilebilir. Özellikle enterik kaplı, yavaş salınımlı ya da mideyi irrite edici ilaçlar kesinlikle doğrudan tüpten verilmemelidir. Yanlış uygulamalar hem tüpü tıkayabilir hem de ilacın etkisini bozabilir. İlaç uygulamalarından önce ilaç–tüp uyumu mutlaka hekim veya eczacı tarafından değerlendirilmelidir. Ayrıca her ilaç sonrası tüp mutlaka steril su ile yıkanmalıdır. 

PEG Takımı mı, PEG Değişimi mi? Farkları ve Riskler

PEG uygulamasında “ilk yerleştirme” ile “değişim” aynı şey değildir. Bu iki işlem hem teknik düzeyde hem de risk profili açısından farklılık gösterir. Hastalar ve hasta yakınları bu farkı net şekilde anlayabilirse hem evde bakım planlaması hem de acil durum yönetimi daha güvenli hale gelir. 

İşlem Farkları 

PEG takımı (yerleştirme), midenin karın duvarına sabitlenmesini içeren invaziv bir işlemdir. Endoskopi eşliğinde gerçekleştirilir ve steril koşullar altında, hastane ortamında yapılması zorunludur. Bu işlem sırasında karın derisine kesi yapılır, mideye tüp yerleştirilir ve hem içeriden hem dışarıdan sabitleme sağlanır. 

PEG değişimi ise var olan bir stomanın (mide ile karın duvarı arasında daha önce açılmış hattın) üzerinden yapılır. Yeni bir delik açılmaz. Bu nedenle genellikle endoskopi gerekmez; eski tüp çıkarılır, aynı yoldan yeni tüp geçirilir ve sabitlenir. Ancak stoma hattı kapanmaya başlamışsa veya komplikasyon varsa, değişim işlemi de yeniden cerrahi planlama gerektirebilir. 

Risk Profili ve Zamanlama 

PEG takımı, organlara zarar verme, kanama, perforasyon (mide veya bağırsak duvarının delinmesi), enfeksiyon gibi ciddi komplikasyonlar içerdiğinden mutlaka uzman ekip tarafından yapılmalıdır. Bu nedenle bu işlem “yüksek riskli girişim” sınıfına girer. 

PEG değişimi ise doğru şartlarda yapıldığında daha düşük risklidir. Ancak yanlış yapılırsa yine mide içeriği dışarı sızabilir, enfeksiyon gelişebilir veya tüp yanlış yerleşebilir. Zamanlama da önemlidir: ilk 3–4 hafta içindeki bir değişim, stoma kapanma riski nedeniyle mutlaka hastane koşullarında yapılmalıdır. Olgunlaşmış stoma hattı varsa, planlı değişim evde mümkündür. 

PEG İşlemini Kim Yapar? Hangi Branşlar Sürece Dahil Olur?

PEG uygulamaları disiplinler arası sorumluluklar içeren işlemlerdir. Özellikle ilk uygulamada ekip içindeki görev dağılımı net tanımlanmalı; değişim ve izlem süreçlerinde de yetkinlik sınırlarına uyulmalıdır. 

Hekim Sorumluluğu

PEG’in yerleştirilmesi yalnızca hekim sorumluluğunda yapılan bir işlemdir. Türkiye’de bu görev genellikle gastroenteroloji uzmanları ya da uygun durumlarda genel cerrahlar tarafından üstlenilir. Hekim, işlem öncesi hastayı değerlendirir, endikasyonu belirler, işlemi uygular ve sonrası için planlama yapar. Ayrıca komplikasyon gelişmesi halinde müdahale yetkisi yine hekime aittir. PEG değişiminde de hastanın tıbbi uygunluğunu değerlendirme görevi hekime aittir. 

Hemşirenin Rolü 

Hemşireler, hem işlem sırasında hekime asiste eder hem de işlem sonrası bakım ve izlem süreçlerinin temel taşıdır. Stoma bölgesinin pansumanı, enfeksiyon takibi, beslenme programına uygun uygulama ve hasta yakını eğitimi hemşire sorumluluğundadır. Ayrıca olgunlaşmış stoma hattı olan bazı hastalarda, doktor onayıyla evde PEG değişimi de eğitimli hemşireler tarafından yapılabilir. 

Hangi Branşlar Sürece Dahil Olur? 

PEG takımı ve takibinde yalnızca bir uzmanlık alanı değil, birçok disiplin birlikte çalışmalıdır. Bu yapı hem tıbbi güvenlik sağlar hem de hastanın fonksiyonel ve psikososyal ihtiyaçlarını karşılar. 

Gastroenteroloji ve Genel Cerrahi 

PEG takımı işlemi genellikle gastroenterologlar tarafından yapılır. Ancak bazı merkezlerde bu işlem genel cerrahlar tarafından da uygulanabilir. Her iki branş da endoskopik prosedür konusunda eğitimlidir. Komplikasyon gelişirse yeniden değerlendirme ve gerektiğinde revizyon da bu branşların görev alanına girer. 

Anesteziyoloji, Hemşirelik, Diyetisyen

Anesteziyoloji ekibi sedasyon planlamasını ve vital izlem takibini yürütür. Hemşireler hem işlem sırasında destek sağlar hem de evde bakımın günlük yükünü üstlenir. Diyetisyenler ise PEG üzerinden verilecek beslenme içeriğini hastanın kalori, protein ve sıvı ihtiyacına göre planlar; takibini yapar. 

Palyatif Bakım, Psikososyal Destek ve Evde Sağlık 

Uzun dönem PEG kullanan hastaların çoğu, ileri evre hastalığa veya kronik yetersizliklere sahiptir. Bu nedenle palyatif bakım uzmanları sürece dahil olur. Psikologlar ve sosyal hizmet uzmanları da hem hasta hem de bakım veren yakınının uyum sürecini kolaylaştırır. Evde sağlık ekipleri bu uzmanlıkların organizasyonunu ve bütünlüğünü sahada uygulamaya geçirir. 

PEG bir uygulama değil, bir bakım sistemidir. Başarılı bir PEG süreci, yalnızca doğru yerleştirme değil izlem, değişim ve yaşam adaptasyonu gibi birçok aşamanın profesyonelce yönetilmesine bağlıdır. 

PEG’in ilk uygulanacağı andan itibaren, tüm sürecin iyi planlanmış olması gerekir. Komplikasyonların önlenmesi, hasta eğitimi, düzenli takip ve gerektiğinde hızlı müdahale sistematik bir planla mümkündür. Evde bakım firmaları bu sürecin profesyonel yüklenicisidir ve multidisipliner işleyişi yönetebilecek organizasyona sahip olmalıdır. 

Evde bakım süreçlerinde bu bütünsel yaklaşımın sürdürülebilir olması için hem hekim hem hemşire desteğiyle çalışan ve gerekli tüm profesyonel rolleri sağlayabilen firmalar tercih edilmelidir. İnvitrocare, bu kapsamda multidisipliner desteği sahaya entegre edebilen bir evde sağlık hizmeti sunmaktadır. 

PEG Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

• PEG takıldıktan sonra hasta tekrar ağızdan beslenebilir mi? 

  Eğer yutma refleksi geri döner ve hasta aspirasyon riski taşımıyorsa, doktor kararıyla ağızdan beslenmeye geçilebilir. Bu geçiş kademeli olmalı ve diyetisyen desteğiyle planlanmalıdır. 

• PEG takılıyken ilaç verilebilir mi? 

  Evet, ancak yalnızca sıvı formdaki veya ezilip tamamen çözünebilen ilaçlar verilebilir. “PEG nedir ilaç açısından kullanılır mı?” sorusunun cevabı ilacın formuna ve tüpün çapına bağlıdır. Tüpü tıkayabilecek, mukoza tahrişi yapabilecek veya emilim sorunu oluşturabilecek formlar kullanılmamalıdır. 

• PEG takıldıktan sonra hasta banyo yapabilir mi? 

  İlk 7–10 gün boyunca banyo önerilmez. Sonrasında hekim onayıyla, stoma bölgesi korunarak duş alınabilir. Küvet banyosu ve deniz/havuz gibi ortamlar enfeksiyon riski taşıdığı için önerilmez. 

• PEG tıkandığında ne yapılmalı? 

  Zorlamadan, önce steril suyla yumuşak bir irrigasyon denenebilir. Tıkanıklık geçmiyorsa asla zorlanmamalı; hemşire veya hekimle iletişime geçilmelidir. Tüpün yapısına zarar verilmesi peritonite kadar gidebilecek komplikasyonlara neden olabilir. 

• PEG çıkarsa ne yapılmalı? 

  Bu acil bir durumdur. Özellikle ilk haftalarda stoma 4–6 saat içinde kapanabilir. Yeni tüp takılmadan önce stomanın kapanmaması için hiçbir şey yerleştirilmemeli, doğrudan sağlık kurumuna başvurulmalıdır.

• PEG takılan hasta mobilize edilebilir mi? 

  Evet. PEG, mobiliteyi engelleyen bir uygulama değildir. Hasta genel durumu uygunsa oturabilir, ayağa kalkabilir, hatta yürüyebilir. Fiziksel hareketler stoma bölgesine dikkat edilerek yapılmalıdır. 

• PEG enfeksiyon kaparsa nasıl anlaşılır? 

  Stoma çevresinde kızarıklık, ısı artışı, kötü kokulu akıntı, sertlik, ağrı ya da sistemik ateş enfeksiyon belirtisi olabilir. Bu durumda steril pansuman yapılmalı ve hekim kontrolü sağlanmalıdır. 

• PEG takıldıktan sonra ne zaman beslenmeye başlanır? 

  İşlem sonrası genellikle ilk 4–6 saatlik izlemde komplikasyon görülmezse, ılık suyla deneme beslemesi yapılır. Ardından diyetisyen planına göre beslenmeye başlanır. 

• Evde PEG bakımı nasıl yapılır? 

  Stoma çevresi kontrol edilmeli, hijyen kurallarına uyulmalı, ilaç ve beslenme işlemleri doğru sırayla ve steril teknikle yapılmalıdır. Hemşire eşliğinde uygulamalı eğitim alınması önerilir. 

• PEG takmak acıtır mı? 

  İşlem sırasında genellikle sedasyon (hafif uyku hali) uygulanır. Hasta işlem esnasında ağrı hissetmez. Sonrasında hafif hassasiyet olabilir ancak bu geçicidir. 

• Evde Takım Yapılabilir mi? 

  Hayır. PEG takımı evde yapılamaz. Bu işlem mutlaka hastanede, endoskopi cihazlarının bulunduğu bir ortamda ve uzman ekip eşliğinde yapılmalıdır. Lokal anestezi ve sedasyon gerekebilir, işlem sırasında ani komplikasyonlara hızlı müdahale edilmesi gerekebilir. Bu nedenle ev ortamı bu şartları sağlayamaz. 

  Buna karşılık, PEG değişimi bazı koşullar altında evde yapılabilir. Eğer stoma hattı olgun, hastanın genel durumu stabil ve işlem uzman bir hemşire tarafından planlandıysa, değişim işlemi ev ortamında güvenli şekilde gerçekleştirilebilir. Ancak bu karar her zaman bireysel değerlendirme ile verilmelidir. Evde uygulama sınırı “takım” değil, “kontrollü değişim” ile sınırlıdır. 

İletişim ve Destek

Size ve sevdikleriniz için en uygun bakım ve destek hizmetlerini sunmak üzere buradayız. Hizmetlerimiz hakkında detaylı bilgi almak ve ihtiyaçlarınıza özel çözümlerimizden yararlanmak için bize 0216 990 0220 numaralı telefondan ulaşabilirsiniz. İnvitrocare ailesi olarak, sağlığınız ve yaşam konforunuz her zaman önceliğimizdir. 

Referanslar

• https://www.researchgate.net/publication/11869005_Percutaneous_endoscopic_gastrostomy_Complications_and_suggestions_to_avoid_them "Percutaneous endoscopic gastrostomy: complications and suggestions to avoid them"  - Schurink CAM, Tuynman H, Scholten P, et al. 

• European Journal of Gastroenterology & Hepatology, 2001;13(7):819–823. (hakemli (peer-reviewed) tıp dergisi, klinik gözleme dayalı retrospektif çalışma, vaka verisi içerir)